Er is momenteel geen thema in de politiek dat meer besproken wordt dan armoede. Er gaat geen dag voorbij of het toeslagenschandaal, bestaanszekerheid en het minimumloon zijn in het nieuws. Ook voor veel Schiedammers is het leven met te weinig geld helaas dagelijkse praktijk . Tegelijkertijd is armoede niets nieuws. Door de eeuwen heen zijn er altijd Schiedammers geweest die met weinig geld moesten rondkomen én mensen die naar hen omkeken. Zo ook in het Sint Jacobsgasthuis, het voormalige gasthuis voor ‘armlastige ouderen’. Sinds 1940 is Stedelijk Museum Schiedam hier gehuisvest en op deze plek verbindt de tentoonstelling Uit armoede. Kunst, geschiedenis en verhalen de geschiedenis met het heden.

Op onconventionele, verrassende, maar ook menselijke wijze, via historische voorwerpen, kunst en portretten van Schiedammers belicht deze tentoonstelling waarom armoede in onze welvarende samenleving na eeuwen van armoedebestrijding nog steeds bestaat. 

Samenwerking met ervaringsdeskundigen. Foto Aad Hoogendoorn

Schiedammers denken en werken mee
We ontwikkelen, bedenken en maken deze bijzondere tentoonstelling niet alleen. We werken zoveel mogelijk samen met Schiedamse ervaringsdeskundigen: Schiedammers die met te weinig geld leven en Schiedamse organisaties die zich met hart en ziel voor hen inzetten. Zo hebben we samen met hen de thema’s van de tentoonstelling bepaald en is een groep Schiedammers nu ook betrokken bij de keuze van kunstwerken, historische verhalen en voorwerpen uit de collectie van het museum. 

Architect Nadia Nena Pepels werkt aan haar soft map van de stad. Foto: Aad Hoogendoorn

Nieuwe sociale kijk op de stad
De verhalen van Schiedammers komen op meerdere manieren terug in de tentoonstelling. De Schiedamse architect Nadia Nena Pepels geeft met haar ‘soft map’ een nieuwe kijk op de stad. Ze luisterde mee tijdens gesprekken met ervaringsdeskundigen en wandelde met hen door de wijk. Waar kom je graag of juist liever niet als je met weinig geld leeft? Hoe beweeg je je door de stad als je geen geld hebt voor vervoer? Deze beleving brengt Pepels letterlijk in kaart met een getekende plattegrond van de stad gekleurd met quotes en hotspots. De kaart biedt bezoekers aan de tentoonstelling een hele nieuwe manier om naar de stad Schiedam te kijken.

Nour Eddine Jarram, 2023, aquarel, collectie van de kunstenaar

Nieuwe kunstwerken
Ook vanuit de kunst komt de beleving van armoede aan bod met relevante werken uit de collectie van Stedelijk Museum Schiedam. Daarnaast is een viertal  kunstenaars speciaal voor de tentoonstelling gevraagd nieuw werk te maken. Nour–Eddine Jarram, van wie het museum al werk in de collectie heeft, maakt een serie van ruim twintig aquarellen over armoede toen en nu. Koos Buster en Domenique Himmelsbach laten zich voor nieuwe kunstwerken inspireren door gesprekken met Schiedammers.  Elk van de kunstenaars reflecteert op het onderwerp vanuit hun persoonlijke perspectief én dat van Schiedammers. Omdat ook kinderen helaas in armoede leven hebben worden zij eveneens betrokken bij de tentoonstelling. Samen met De Kleine Ambassade en kunstenaar Chantal van Heeswijk gaat een aantal Schiedamse kinderen met elkaar in gesprek over armoede, de impact daarvan op hun leven, en verbeelden dit samen in een kunstwerk.

Koos Buster, Sierborden van bijna alles wat ik niet leuk vind, 2018.

Geschiedenis van armoede in beeld
De tentoonstelling biedt een brede blik op de geschiedenis van armoede in Schiedam aan de hand van de historische collectie van  Stedelijk Museum Schiedam. Zo is er het potloodportret van Machiel Sonius, getekend door een stadsgenoot. Een liefdevol portret. Helaas zagen sommige stadsgenoten in Machiel een probleem dat opgelost moest worden, in plaats van een persoon met problemen die hulp nodig had. In 1894 meende de Schiedamse Vereniging tegen Bedelarij de oplossing te hebben gevonden. Met ingezameld geld werd Machiel naar het Huis van Barmhartigheid in Noordoost Groningen gestuurd. Hier woonde hij, ver van huis, tussen vreemden: een bonte mix van mensen met een beperking, alcoholisten en zogenaamde ‘onmaatschappelijken.’

Ook zijn er verschillende armenbussen in de tentoonstelling te zien, zoals een collectebus met daarop het wapen van de Gemeente Schiedam en de tekst ‘Gedenkt den armen’. In de 18e eeuw ging het Schiedam, dankzij de jeneverproductie en export, voor de wind. Maar niet alle stadsbewoners hadden baat bij deze welvaartsgroei. Deze collectebus roept de mensen die het goed hebben op om hun welvaart te delen met stadsgenoten die niet genoeg verdienen om rond te komen.

Armenbus, vermoedelijk uit de achttiende eeuw. Stedelijk Museum Schiedam

Deze en andere historische voorwerpen vertellen niet alleen iets over de geschiedenis van armoede, maar ook over het heden, bijvoorbeeld het gevoel de controle over je leven verliezen, de aanmoediging vooral zelfredzaam te zijn en het verschil dat een goed onderwijssysteem kan maken.

Activiteiten en ontmoetingen in de Stadsgalerij
De tentoonstelling strekt zich ook uit naar de Stadsgalerij, beneden in het museum. Deze ruimte wordt ingericht voor mensen die na hun bezoek aan de tentoonstelling denken: en nu? Hoe kan ik van betekenis zijn? Of hoe kan ik hulp zoeken? Het wordt een ruimte waar activiteiten en ontmoetingen plaatsvinden en een plek die mensen met te weinig geld, organisaties, mensen die in actie willen komen en beleidsmakers bij elkaar brengt.

Oproep voor deelname
Ben je zelf een Schiedammer die met te weinig geld leeft, of werk je bij een organisatie die zich voor hen inzet en wil je betrokken worden bij de ontwikkeling van de tentoonstelling? Of wil je een bijdrage leveren aan het activiteitenprogramma? Stuur een berichtje naar dorien@stedelijkmuseumschiedam.nl.

Partners die al betrokken zijn: Stem zonder Gezicht, Stichting Net Niet Genoeg, Wijkhuis Oost, de Leger des Heils woonkamer, de Voedselbank Schiedam, Stichting Niemand Buiten Spel en het Zimmertje.

Mijn Schiedam
Deze tentoonstelling is onderdeel van Mijn Schiedam, de maatschappelijke programmalijn waarmee Stedelijk Museum Schiedam samenwerkt met Schiedammers en Schiedamse organisaties. Samenwerkingen ontstaan op initiatief van het museum én de stad. Hieruit komen betekenisvolle programma’s voort die we alleen met elkaar kunnen realiseren. De Stadsgalerij is speciaal voor tentoonstellingen met Schiedammers.

De tentoonstelling Uit armoede. Kunst, geschiedenis en verhalen wordt mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van VSB Fonds, VriendenLoterij Fonds, Fonds 21, Mondriaan Fonds, Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. en het De Groot Fonds.